менин атым кожа актер

«Менің атым Қожа» – 50 жылдан бері экранда

Алматыда «Менің атым Қожа» фильмінің 50 жылдық мерейтойы өтті. Фильмдегі актерлердің тағдыры да, бала еңбегіне қатысты ой-пікірлер де жарты ғасырда көп өзгерген.

1963 жылы әлем кинематографиясы Федерико Феллинидің «Сегіз жарым», Джозеф Манкевичтің «Клеопатра», Джон Стерджестің «Қашу» сияқты үздік туындыларымен толықты. Сол жылы көп елде ұлттық өнер туындысына айналған киноленталар қойылды. СССР-де «Я шагаю по Москве», «Три плюс два», «Королевство кривых зеркал», «Живые и мертвые» фильмдері шықты. Қазақ ССР-інде кейін ұлттық кинематографияның классикасына айналған картина түсірілді. Бұл – Қазақстанның ең үздік балалар фильмдерінің бірі «Менің атым Қожа».

Бұл – сотқар бала туралы комедиялық фильм. Қазір ондай тентектерді «қиын бала» деп атайды. Өзіне күлкілі көрінгенімен, жолдастарына жақпайтын қылықтары үшін үлкен кісілерден үнемі ұрыс естіп жүрген бас кейіпкер кейде өзінен ересек жолдасының арқасында жайсыз оқиғаларға тап болады.

Фильм желісіне Бердібек Соқпақбаевтың әлемнің көптеген тілдеріне аударылған «Менің атым Қожа» атты әйгілі повесі арқау болған. Жазушы фильм сценарийін Ниссон Залеранскиймен бірге жазған. Фильмнің көркемдік жетекшісі – кинодраматург және кинорежиссер, 1920 жылдардың соңында шыққан «Түрксіб» фильмі авторларының бірі Ефим Арон. Бұл фильм – режиссер Абдулла Қарсақбаевтың жеке түсірген алғашқы көркем фильмі. Кейін ол сегіз көркем фильм түсірген. Үшеуі – балалар фильмі. Қазақстан көрермендеріне режиссердің тағы бір туындысы – «Алпамыс мектепке барады» (1976 жыл) фильмі жақсы таныс.

ДҮКЕНДЕГІ КЕЗЕК ПЕН БАЛА ЕҢБЕГІ

«Менің атым Қожа» 1960 жылдардың бас кезіндегі қазақ ауылдарының біріндегі совет тұрмысы бейнеленген. Белгілі жасқа толған бала атаулы пионер қатарына өтіп, мектепте қызыл галстук тағып жүруі тиіс. СССР космостық державаға айналып үлгерген тұс (бас кейіпкердің арманының бірі осыған байланысты).

Билік басындағы Никита Хрущевті көп ұзамай (фильм экранға шыққан жыл) зейнет демалысына жіберіп, Леонид Брежнев дәуірі басталған, онымен бірге «Хрущев жылымығы» аяқталған тұс.

Дүкендегі ұзақ-сонар кезек сияқты совет заманына тән құбылыс та кадрға еніп кеткен.

Фильмде жақсы көрсетілген совет заманына тән тағы бір нәрсе – бала еңбегін пайдалану. Сыныптың жартысы шөп шабуға, екінші бөлігі қой қырқымына аттанады. Ол кезде бұл жұмыс «практика» деп аталатын, оған себепсіз қатыспаған бала жазаланатын. Сынып жетекшісі Қожаға «Егер бармасаң, екінші жылға қалдырамын» деп қорқытады. Совет заманында балаларды мұндай «практикаға» салтанатпен аттандыратыны «Менің атым – Қожа» фильмінен көрінеді. Жүздері жайнаған балалар ән шырқап, үрмелі оркестр музыкасы үнімен аттанып барады. Мектеп оқушылары отырған жүк көлігі бортына «Ура! Біз практикаға кеттік!» деген плакат жапсырылған.

Ол кезде ауыл шаруашылық жұмыстарына жіберу – колхоз немесе совхозға көмек қана емес, жас ұрпақты еңбекпен тәрбиелеудің бір түрі ретінде де қарастырылатын.

ФИЛЬМ ЖАЙЛЫ СОЛ КЕЗДЕГІ ПІКІР

Қазіргі балалар «Менің атым Қожа» фильміндегі шопандар тойын экзотика көреді. Совет заманында мұндай сабантойлар жыл сайын өтетін. Төңіректе мал

баққан шопандар мен олардың отбасылары жайлауға жиналады. Жайлаудағы тойда бәйге, ұлттық ойындар және басқа да ойын-сауық ұйымдастырылады. Шілде айында тойланатын шопандар мерекесі екі-үш күнге созылады. Осыдан үш жыл бұрын шенеуніктер шопандар тойын Алматы облысында қайта жаңғыртқысы келген. Мұнда соңғы шопандар слеті 20 жыл бұрын өткен.

Совет идеологиясы дінге қарсы болғандықтан, кейбір эпизодтарды цензура қалай жіберіп қойғанына таңданасыз. Фильмде бас кейіпкердің әжесінің аузынан бірнеше рет «Алла» сөзі шығып, Мұхамед пайғамбардың есімі аталады. Бір

диалогта ол тіпті немересіне «Қайдағы жоқ шатпағыңды тастап, «Бісміллә» деп айтшы» деп жалынады.

«Казахстанская правда» газетінің 1964 жылы 23 наурыздағы санында жарияланған рецензия авторы, жазушы Павел Косенко фильмді жалпы жоғары бағалап, «Қазақфильмнің» жаңа еңбегінде жақсы дүниенің көптігі соншалық, кейбір олпы-солпы тұстарын елемесек те болады» деп жазады.

Жас кейіпкердің мінез-құлқына нақты баға беру фильмнің кейбір тұсында жоғалып кетуін Павел Костенко фильмнің кемшілігі деп санайді. Ал сценарийдің кемшілігі – Қожа кейіпкерінің фильм басында қандай болса, аяғында да сол қалыптан өзгермеуі.

АКТЕР БАЛАЛАРДЫҢ ТАҒДЫРЫ

Фильмдегі негізгі кейіпкерлер – шамамен бесінші-алтыншы сыныпта оқитын балалар. Олардың көбі қосалқы кейіпкерлер ғана. Бас кейіпкер, оның сыныптастары Жантас пен Жанар, бес жасар Дәулет, ересектеу Сұлтан ғана – «сөйлейтін» рөлдер. Олардың бәріне фильмдегі рөлдері алғашқы, ал көбі үшін соңғы рөл болды.

Қожаның рөлін ойнаған Нұрлан Санжар (киноға түскен кезде – Нұрлан Сегізбаев)

— қала баласы. Ол киноға түсу мектепке бармаудың жақсы сылтауы болғанын мойындайды.

– Анама бірінші сыныптан бастап «оқығым келмейді» дейтінмін. Ол мені Ленин даңғылынан 33-мектепке дейін таяқпен қуып апаратын, – дейді ол.

Қожа рөлінен кейін Нұрланды басқа фильмдерге шақырған, бірақ ол үзілді-кесілді бас тартқан:

– Киноға түсемін деп мектепте екінші жылға қалып қойдым. Ішінде болашақ опера әншісі Әлібек Дінішев, Қазақстан стратегиялық зерттеулер институтының болашақ директоры Болат Сұлтанов бар кластастарымнан бір сынып қалып қойғаныма өкінетінмін, – дейді ол.

Нұрлан Санжар – философия ғылымының кандидаты, бірнеше кітап авторы. Кейін мүлде киноға түспеді десе де болады. Тек 2008 жылы ұзақ үгіттен соң шағын рөл ойнауға келісім береді. Бірақ қызметі киномен байланысты: «Қазақфильм» студиясында жұмыс істейді, бірнеше көркем фильм сценарийлерінің авторы. ВГИК-тің сценарий факультетін бітірген.

Оның айтуынша, киноға бірнеше себеппен түскісі келмеген.

– Біріншіден, бұл – ауыр жұмыс. Екіншіден, маған ұнамайтыны – кинода сені таңдайды. Үшіншіден, актерлердің бәрі жұртқа ұнағысы келіп тұрады, – дейді ол.

Қазақ және орыс тіліндегі нұсқасы бар фильмде Нұрланның өз дауысы жоқ. Оның айтуынша, сегізінші сыныпқа дейін «р» дыбысына тілі келмегендіктен, орысша нұсқасында оның рөлін мәскеулік актриса Марина Виноградова, ал қазақ тілінде қазақ актрисасы Фарида Шәріпова дыбыстаған.

Сұлтанның рөлін ойнаған Марат Көкеновтің арманы орындалмады, актер болмады. Армиядан келген соң ол мемлекеттік қауіпсіздік органдарына жұмысқа тұрған.

Бес жасар Дәулетті ойнаған Юсуф Шамузовтың айтуынша, ол киноға кездейсоқ

– Біздің аулаға бір көлік келді. Сөйтсек, Абдулла Қарсақбаев фильм директорының үйіне келіпті. Ол кезде машина деген таңсық нәрсе болатын. Үсті ашық «Бобик» екен. Біз кіріп алдық. Қарсақбаев шықты да, бізді көріп «Ертең мына баланы түсірілім алаңына алып келіңдер» деді, – дейді.

«Менің атым Қожа» фильмінен кейін Юсуф тағы бір қысқа метражды киноға түскен. Оның актерлік өнері осымен аяқталды. Медициналық институтты бітірген Юсуф Шамузов – 1983 жылдан бері Қазақстанның бокс құрамасының дәрігері.

Бас кейіпкер ғашық болған, Қожаның сол үшін қабаған иттің жанынан өтуге де, мияулауға да әзір болған сыныптасы – Жанардың рөлін Гүлнар Қарабаева ойнады. Ол Азаттық тілшісіне бұл фильмге қалай түскенін айтып берді.

– Сәті солай болды. Құрбымның үйінде қонақта отырғанмын. Оның анасы –

кинематографист. Өзімнің ересек ойларыммен, сөздеріммен оны әбден күлдірдім. Фильмге үлгілі қыз бала керек дегенде құрбым «менде ондай қыз бар» депті. Киносынақ, фотосынаққа шақырды. Конкурста айтқан Федор Тютчевтің «Люблю грозу в начале мая» деген өлеңі фильмге де еніп кетті, – дейді ол.

Фильм түсіріліп жатқанда Гүлнар үшінші сыныпты аяқтаған. Ол «кинода ойнаған кейіпкерім сияқты өмірде де үлгілі оқушы болдым» дейді. Кейіпкермен типажы үйлесе кеткен.

– 17-дегі кезім. Бірде көшеде бір жігіт соңымнан ерді. Сәлден соң «Сіз «Менің атым Қожа» фильміне түстіңіз ғой?» деп сұрады. Мен «Иә» дедім – «Ал мен ВГИК түлегімін, қазір диплом жұмысын дайындап жатырмын. Киноға түсуге келіспейсіз бе?» деді. Бірақ мен ол кезде политехте оқып жүрдім де, бас тарттым, – дейді Гүлнар Қарабаева.

Ол кейін институтты бітіріп, инженер болды.

Источник

Экзотика фильма «Меня зовут Кожа»

В Алматы отметили 50-летний юбилей фильма «Меня зовут Кожа». Корреспондент Азаттыка пишет, что стало с теми, кто играл в фильме, о советской эпохе в фильме и о том, как изменилось с тех пор представление о детском труде.

1963 год пополнил копилку мирового кинематографа такими шедеврами, как «Восемь с половиной» Федерико Феллини, «Клеопатра» Джозефа Манкевича, «Большой побег» Джона Стерджеса. Во многих странах в тот год были созданы киноленты, ставшие шедеврами национального масштаба. В СССР это фильмы «Я шагаю по Москве», «Три плюс два», «Королевство кривых зеркал», «Живые и мертвые». В Казахской ССР в том году сняли картину, которая также стала классикой жанра в национальном кинематографе. Это — «Меня зовут Кожа», один из лучших детских фильмов Казахстана.

Это комедийный фильм об озорном подростке, о сорвиголове. О таком, к каким применимо определение «трудный ребенок». Он либо сам придумывает разные, с его точки зрения, смешные ситуации, но которые вызывают осуждение его товарищей и взрослых. Либо попадает в разные истории «благодаря» его старшему приятелю.

В основе фильма — повесть «Меня зовут Кожа» Бердыбека Сокпакбаева, получившая не меньшую популярность и переведенная на многие языки мира. Писатель был одним из двух авторов сценария фильма (вместе с Ниссоном Залеранским). Художественное руководство фильмом взял на себя Ефим Арон — кинодраматург и кинорежиссер, один из авторов фильма «Турксиб», имевшего в конце 1920-х годов оглушительный успех. Режиссер фильма «Меня зовут Кожа» — Абдулла Карсакбаев, до этого работавший сорежиссером. Самостоятельно он позже снял восемь художественных фильмов. Из них три — детские. Еще один из них тоже хорошо знаком казахстанским зрителям — «Алпамыс идет в школу» (1976 год).

ОЧЕРЕДИ В МАГАЗИНАХ И ДЕТСКИЙ ТРУД

Фильм позволяет увидеть советское прошлое начала 1960-х годов в одном из казахских сел. Дети поголовно с определенного возраста становятся пионерами и обязаны носить в школе красные галстуки. СССР уже стал космической державой (и это нашло отражение в мечтаниях главного героя).

Никита Хрущев еще у власти, но вскоре (в год выхода фильма на экраны страны) его отправят на пенсию и наступит эпоха Леонида Брежнева, а вместе с ней и конец «хрущевской оттепели».

В кадр попали и такие реалии того времени, как большие очереди в магазинах (эпизод у сельмага и в сельмаге).

Еще одна реалия советского времени, хорошо показанная в фильме, — использование детского труда. Одна часть класса едет на сенокос, вторая — на стрижку овец.
Тогда это называлось практикой, и неучастие в ней без уважительных причин могло повлечь наказание. Классная руководительница грозит Коже, что оставит его на второй год, если тот не явится на сборный пункт.

Из фильма «Меня зовут Кожа» видно, что подобные поездки обставлялись торжественно. Дети уезжали с радостными лицами, распевая хором песню, под звуки духового оркестра. На борту грузовика, в котором едут школьники, плакат «Ура! Мы едем на практику».

В то время участие в сельскохозяйственных работах рассматривалось не только как помощь родному колхозу или совхозу, но и как одна из форм трудового воспитания подрастающего поколения.

СОВРЕМЕННИК О ФИЛЬМЕ

Наши современники видят в фильме «Меня зовут Кожа» экзотику в виде

праздника чабана, который в советское время отмечали ежегодно. На джайляу собирались чабаны и их семьи со всех окрестностей. Организовывался той с байгой, национальными играми и развлечениями. День чабана отмечали в июле, и торжества длились два-три дня. Три года назад чиновники пытались возродить этот праздник, проведя в Алматинской области после 20-летнего перерыва слет чабанов.

В советской идеологии была антирелигиозная направленность, поэтому может вызвать удивление то, что цензура пропустила некоторые эпизоды. В фильме​несколько раз из уст бабушки главного героя звучит слово «Аллах», упоминается пророк Магомед. В одном диалоге она даже предлагает внуку прочитать молитву «Бисмилля» (Во имя Аллаха) вместо того, чтобы заниматься, по ее мнению,

Автор рецензии на этот фильм, опубликованной в «Казахстанской правде» 23 марта 1964 года, писатель Павел Косенко в целом высоко оценил фильм и отметил, что в новой работе «Казахфильма» так много хорошего, что и при допущенных ошибках его нельзя не признать несомненной удачей.

К недостатку фильма Павел Косенко отнес то, что точная оценка поведения юного героя в фильме местами потеряна. Просчет сценария в том, что «Кожа покидает фильм точно таким, каким пришел в него».

СУДЬБЫ ДЕТЕЙ-АКТЕРОВ

Главные лица в фильме, разумеется, дети, ученики примерно пятого-шестого класса. Многие из них всего лишь статисты. «Говорящие» роли, помимо главного героя, у его одноклассников Жантаса и Жанар, у пятилетнего Даулета, у более взрослого Султана. Для всех них роли в этом фильме стали первыми в кино и в основном последними.

Нурлан Санжар (на момент съемок — Нурлан Сегизбаев), играющий Кожу, был типичным городским мальчишкой. Признается, что участие в съемках было

хорошей мотивацией не ходить в школу:

— В первом классе я сказал матери, что не хочу учиться. И она палкой гнала меня с проспекта Ленина до 33-й школы.

После роли Кожa Нурлана звали сниматься в других фильмах, но он наотрез отказывался:

— Из-за съемок я остался на второй год. Завидовал, что мои одноклассники, среди которых были будущий оперный певец Алибек Днишев, будущий директор КИСИ Булат Султанов, пошли дальше, а я остался.

Нурлан Санжар стал кандидатом философских наук. Пишет и издает книги. Актером он больше практически не был. Только после долгих уговоров согласился в 2008 году сыграть небольшую роль. Но с кино связан: работает на киностудии «Казахфильм», является автором нескольких сценариев художественных фильмов (у него за плечами сценарный факультет ВГИКа).

В кино он не хотел сниматься по разным причинам.

В фильме, имеющем казахскую и русскую версию, подлинного голоса Нурлана нет. Поскольку, по его рассказу, он картавил до восьмого класса, в русской версии его озвучивала московская актриса Марина Виноградова, а в казахской

— казахская актриса Фарида Шарипова.

Марат Кокенов, сыгравший Султана, не стал актером, хотя мечтал им стать. После службы в армии пошел работать в органы госбезопасности.

Юсуф Шамузов сыграл пятилетнего Даулета. Говорит, что в кино попал случайно:

— В наш двор приехала машина. Абдулле Карсакбаеву нужно было к жившему здесь директору картины. Тогда машины были в диковинку. «Бобик» открытый. Можно залезть. Мы туда залезли. Когда Карсакбаев вышел и увидел нас, то сказал: «Завтра этого мальчика приведите на съемочную площадку».

После «Меня зовут Кожа» Юсуф снялся еще в одной короткометражной киноленте. На этом его карьера актера завершилась. Окончил медицинский институт. С 1983 года — врач сборной Казахстана по боксу.

Гульнар Карабаева сыграла одноклассницу Кожи — Жанар, в которую главный герой влюблен и ради которой готов даже пройти мимо самой злой собаки и мяукнуть (что и сделал в фильме, поплатившись штанами). Репортеру Азаттыка она рассказала, как попала в этот фильм:

— Этот был счастливый случай. Я была в гостях у подруги. У нее мама

кинематографист. Я своими серьезными размышлениями и высказываниями настолько рассмешила, что, когда подруга узнала, что для фильма нужна такая хорошая девочка, она сказала, что у ней есть такая девочка. Пригласили на кинопробы, на фотопробы. Со стихотворением Федора Тютчева «Люблю грозу в начале мая» я пришла на конкурс к ним. И оно так потом и вжилось в фильм.

Когда снимался фильм, Гульнар окончила третий класс. По ее словам, в жизни она была такой же пай-девочкой, как ее героиня. Так что типаж был хорошо подобран.

Источник

Меня зовут Кожа

Меня зовут Кожа — кинолента об открытом и любознательном мальчике Кожабергене Кадырове. Время от времени герой попадает в нелепые и порой скверные ситуации, из которых выходит победителем. В двенадцать лет юноша уже имеет свою точку зрения на многие вещи. Однако его решительность и открытость всегда находит свои последствия. Какие? Узнает заинтересованный зритель при просмотре.

Казахский писатель детской литературы Бердыбек Сокпакбаев и не знал, что его повесть Меня зовут Кожа выльется в прекрасную комедию. Мальчик Кожаберген уже и не помнит, как его имя сократилось до Кожа, которое знает вся улица. Однако именно он делает фильм таким динамичным и смешным. Кинолента занимательна актуальностью поднятой темы о маленьком хулигане, растущем без отца. Однако в сердце его нежно таится доброта и любовь к близким. Основная задумка растопит сердце любого кинокритика.

В качестве режиссера выступил Абдулла Карсакбаев. Он уже был известен публике по художественным кинофильмам для детей Солёная река детства и Алпамыс идёт в школу. Карсакбаев знает, как находить подход к маленьким актерам. Именно поэтому Нурлан Сегизбаев, просто великолепно и живо сыгравший главную роль, вспоминает время, проведенное на площадке с А. Карсакбаевым, как один из ярких и добрых эпизодов в своей жизни. Премьера картины прошла под покровительством телестудии Казахфильм 19 мая 1964-го года в СССР. Лента получила огромное количество положительных откликов от критиков и зрителей, которые были в полном восторге. Многие отмечали и сам сюжет, и его воплощение в жизнь.

Источник

Алматыда «Менің атым Қожа» фильмінде Қожа рөлін ойнаған Нұрлан Санжардың 60 жасқа толған мерейтойы аталып өтілді

Кешке оның жанына жақын өнердегі және өмірдегі достары, туыстары мен қазір өзі жұмыс жасайтын Ш.Айманов атындағы «Қазақфильм» киностудиясының ұжымы қатысты.

Мерейтойлық кеш Нұрлан Санжардың 60 жылдығына орай арнайы түсірілген, оның өмірі мен шығармашылығына арналған деректі фильммен басталды.

Кеште мерейтой иесін Ш.Айманов атындағы «Қазақфильм» АҚ президенті Ермек Аманшаев, Киноматографистер Одағының төрағасы Игорь Вовнянко, академик Әбдімәлік Нысанбаев және оның көптеген өнердегі достары құттықтап, өз сый-сыяпаттарын жасады.

Нұрлан Санжардың шығармашылығы 12 жасынан басталғанын бүгінде бүкіл дүйім жұрт біледі. Талантты баланы 1963 жылы қазақ кинорежиссері Абдолла Қарсақбаев байқап, «Менің атым Қожа» толықметражды көркем фильмнің басты рөліне шақырған болатын. Фильм 1964 жылы республиканың және КСРО экрандарына шығып, үлкен танымалдылыққа ие болды, онымен бірге фильмнің авторлары және сол фильмде ойнаған актерлер танымал болды. Атап өтерлігі, бұл фильм қазақ кинематография тарихында тұңғыш рет 1965 жылы халықаралық Канн фестивалінде алғашқы халықаралық марапатқа ие болған болатын. Одан кейін бұл кинотуынды Мәскеу, Душанбе, Ташкент және т.б халықаралық кинофестивальдерде жүлделі орындарды алды. Бүгінде «Менің атым Қожа» фильмі ұлтымыздың рухани қазынасына, бүкіл елдің көңілінен шыққан, экран көркі болған классикалық туындыға айналды.

Жақында Қазпошта өзінің 100 жылдық мерейтойына арнап, «Менің атым Қожа» фильміндегі кадрлер бейнеленген марка да шығарды.

Мерейтой иесіне келетін болсақ, Нұрлан Санжар бүкіл өмірін қазақ кинематографиясына арнап келеді. 1974 жылы Өскемен пединститутын бітіріп, ВГИК-те сценарлық факультетте (1978-1982 ж.) оқыды. Онда Кеңес дәуірінің корифейі болып табылатын кинодраматург Евгений Гавриловичте білім алды. Ол жерде екінші курста оқып жүргенде оның алғашқы «Соломинка удачи» деп аталатын қысқа метражды сценарийін «Қазақфильм» киностудиясы сатып алған болатын. Сол уақыттан бері Нұрлан Санжар «Қазақфильм» киностудиясымен жұмыс істеп келеді. Оқуын бітірген соң, ол осы киностудияда (1982-1987 ж.) көркем фильмдердің редакторы, одан кейін Қазақстан ұлттық арнасында (1987-1990 ж.) редактор болып қызмет атқарды.

2006 жылдан Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің журналистика факультетінде ұстаздық қызмет етті. Ал, 2010 жылдан бері Н.Санжар ғылыми-педагогикалық қызметін шығармашылықпен бірге алып келеді. Қазір ол Ш.Айманов атындағы «Қазақфильм» киностудиясында редактор қызметін атқаруда.

Источник

«Менің атым – Қожа» – тағдырлы фильм. Неге?

Жарты ғасыр бойы үш-төрт тол­қынды тәрбиелеп шыққан тарихи кино 50 жасқа толғанда, маңдайы тасқа соғылғандай бол­ды: Парламентте «Қожа енді көр­сетілмейді. Себебі қазақстандық балалар Қожа тәрізді бұзық бол­мауы тиіс» деген әңгімелер айты­лып қалыпты. Бірақ Аллаға шү­кір, бізге жеткен ақпарат жаңсақ болып шығыпты. Бұл туралы Мә­жіліс депутаты Алдан Смайылов жур­налистерге берген сұх­батын­-да «Менің атым – Қожа» – клас­си­калық туынды. Ол алдағы он­жыл­­дықтарда да осы биігінде қала бе­реді» дейді.

Сонымен, «Менің атым – Қожа» тағдырлы фильм бе? Шы­ғарма авторы Бердібек Соқпақ­баев­ты да, режиссерi Абдолла Қар­­сақбаевты да тағдыр маң­да­йы­нан сипай қоймады.

Абдолла Қарсақбаевтың «Қо­жасына» келер болсақ, онда басты рөлді сомдаған Нұрлан Санжар (Сегізбаев) соңғы бес-ал­ты жыл­-ға дейін жатақханада тұ­рып келді. Баспанаға қолы жетке­ніне көп бола қойған жоқ. «Қожа арқылы бүкіл қазаққа таныл­ды­ңыз. Осы танымалдылық сізге не берді?» де­ген сауалымызға «Таны­мал­ды­лық маған материалдық тұр­ғы­-дан ештеңе берген жоқ, бі­рақ мен адамдарға ренжімеймін, кері­сін­ше, ылғи алғыс айтып жү­ремін. Жақында Мәдениет және ақпа­-рат министрі Мұхтар Құл-Мұ­хаммед: «Еңбегі сіңген өнер қай­раткері» деген атағың бар ма?» деп сұрады. «Маған жұрт «халық артисі» атағын беріп қойған» деп қалжыңдадым. Ол осы жылы ми­нистрліктің ескеретінін айтты. Дегенмен Иманғали Тасмағам­бе­товке алғыс айтамын. Ол менің жағдайымды білді де, пәтер сый­лады. Мен, жалпы, қарапайым адам­мын, ешкімнен ештеңе сұра­маймын. Бұл менің әкемнің өмір­лік ережесі еді, мен де осыны ұс­та­намын» деп жауап берген еді.

Өзге кейіпкерлерді сомдаған Сұлтан – М.Көкенов, Жанар – Г.Құрабаева, Жантас – Е.Құр­ма­шевтар қазақ киносы көгінде жарқ етті де жоқ болды. Олар, тіпті түсірілім біткен соң да бір-бірімен кездеспеген. Бір-бірін іздемепті де. Кеңестік жүйе олар­дың басын қосуға ықылас таныт­пады ма, әлде балалар бір-бірімен кездескісі келмеді ме, бізге ол жағы белгісіз. Белгілісі – Сұл­-

тан – Марат медицина инсти­тутында оқып жүргенде белгісіз жағдайда қаза болса, Жантас – Ерлан айдың-күннің аманында жоғалып кетті. Жантас пен Қожа­ның жүрегін жаулап алған Жанар сұлу – Гүлнар Құрабаева мүлдем басқа салаға кетті. Жанар – Гүл­нар, тіпті Мәскеуден келген ша­қыр­туға да келісімін бермеген. Тек Еркін Рақышевтің «Менің де атым Қожа» түсірілімі кезінде бас кейіпкерлер – Нұрлан Санжар мен Гүлнар Құрабаева бір-бірі­-мен кездескен. Кейін бұл туралы Нұрлан Санжар бізге: «Кездесу біткен соң Гүлнар мені іздемеуді өтінді. Себебі қазіргі жұмыс орны оның тарихи кинода басты кейіп­керді ойнағанын білмейді екен». Бізге кейінірек Гүлнар Құрабае­ваның өзімен кездесудің сәті түс­ті. «Ну что, осыдан жарты ғасыр бұрын ойнадым. Казір киноға кім түспей жатыр? Менің бір кездері сол кинода ойнағанымды жал­-ғыз ұлым да білмей келді. Білгенде таңғалғанын жасырмады» дейді.

«Менің атым – Қожа» киносы қоғамның қабағындағы салқын ызғарға қарамастан, жарты ғасыр бойы экран төрінен түспей келеді. Алдағы уақытта да солай болып қала береді. Себебі қазақтың әр­бір баласы Соқпақбаев пен Қар­сақбаевтың Қожасынан өзін та­ниды. Бірақ соған қарамастан, ға­жайып туындыны өмірге алып келгендер – көзден де, көңілден де елеусіз қалды. Біздің қоғам оларды елегісі келмеді.

Қоғам қайраткері, журналист Уәлихан Қалижан осыдан біраз жыл бұрын Парламент қабырға­сында жүргенде Үкіметке сауал жолдаған. Өз сауалында депутат: «Қазақ кино өнерiнiң iрi тұлға­ларының бiрi – Абдолла Қарсақ­баев. Егер ол тiрi болса, үстiмiз­де­гi жылдың күзiнде 85 жасқа толар едi. Өкiнiшi көп өмiрдiң ерте сөнген жарық жұлдыз­да­рының бәрi бiрдей еске алына бермейдi. Ол «Ботагөз», «Қилы кезең» фильм­­дерiнiң екiншi ре­жиссерi болды. «Менiң атым – Қожа», «Алты жасар Алпамыс» сын­ды фильмдерi қазақ кино өнерiнiң алтын қорына ендi. Бел­гiлi кино­режиссердiң 60, 70, 75, 80 жылдық мерейтойлары да атаусыз қалды. Қарсақбаевтың қазақ мәде­ние­тiне қосқан үлесiн ескере оты­­-рып, оның 85 жылдық мерей­тойын атап өтуге байланысты үкi­меттiк комиссия құрылып, тиiс­тi ұйымдастыру шаралары өткiзiлуi керек деп есептеймiн» де­ген болатын. Бірақ депутат кө­терген мәселе Абдолла Қарсақ­баев туралы Алматы мен Астана қалаларында бір-екі рет кездесу өткізумен ғана тәмамдалған. Осы­дан бірер жыл бұрын кино кейіп­керлеріне арнап Алматы мен Ас­тана қалаларының саябақтарын­-

да ескерткіш қойылады деген әң­­гіме шыққан. Рас болса, бұл бастаманы Астана қаласының әкімі Иманғали Тасмағамбетов те құп көрген деседі. Бірақ әңгіме айтылған күйі, қазан жабылған күйі қалды. Мемлекеттік деңгейде мәселе көтерген Уәлихан Қали­жанның пікірі бүгін де өзгер­ме­ген.

– Уақытпен бірге жаңғыра­-тын дүниелер болады: «Менің атым – Қожа» да сондай дүние­лердің қатарында. Фильмнің жар­ты ғасырлық мерейтойы біз­дің мемлекетімізге керек. Себебі балаларымыз Батыстың дүниеле­ріне мойын бұрып бара жатыр. Балаларымызды жарты ғасырдан бері Қожамен алдап келеміз. Қожаның орнын алмастыратын жаңа туынды келген жоқ. Демек, фильм әлі де талай ондаған жыл­дар бойы өзінің тұғырынан түс­пейді. Жарты ғасырлық ме­рей­тойына фильм кейіпкерлерінің ескерткіштерін сомдап, Алматы мен Астананың көрікті жерлеріне орнату керек, – дейді.

Фильмнің өкіл әкелері Қар­сақ­баев, Соқпақбаевтар арамыз­-да жоқ. Киноның қалай түсі­ріл­гендігі туралы фильмнің екінші режиссері Тұрар Дүйсебаевты қазір екінің бірі біле бермейді. Қа­зақ киносында өзіндік қол­таң­басы бар танымал режиссер қазір Жамбыл қаласында тұрады. Зей­неткер. Жасы тоқсанды алқымдап қалды. Сол кiсiнiң айтуы бойын­ша, Абдолла Қарсақбаевпен екеуi­не «Қожаны» түсiру оңай болма­ған сияқты. Тұрар Дүйсебаевқа сценарийдi көрсетiп, екiншi ре­жиссер болуды өтiнген де Абдолла Қарсақбаевтың өзi екен. Абдолла Қарсақбаев пен Бердiбек Соқ­пақбаевты бiр-бiрiне таныстыр­ған белгiлi жазушы Тахауи Ахта­нов болыпты.

Киноның екiншi режиссерi бол­ған Тұрар аға өзiнiң естелiк­те­рiнiң бiрiнде Қожаның қалай тү­сiрiлгендiгi жөнінде былай дейді.

– Бұл 1963 жыл болатын. Мен Ташкентте жоғары оқу орнын бі­тіріп, «Қазақфильм» киносту­диясында режиссер-документа­лист болып жұмыс істеп жүр­ген-

мін. М.Әуезов туралы тұңғыш де­ректі фильм түсірілетін болып, соның жұмысымен Семей облы­сына жол жүріп кеткен кезім еді. Ки­но­студиядан «шұғыл Алматыға жет» деген хабар келді. Алып-ұшып жетсем, режиссер Абдолла Қар­сақбаев жазушы Бердібек Соқ­пақбаевтың повесі негізінде жа­зылған сценарийді ұнатып, фильм түсіруге ниеттеніп отыр екен. Ма­ған «екінші режиссер бол» деді. Алдымен сценарийді оқып шық­тым. Ұнағаны сондай, бірден ке­лістім. Шығарманың тақырыбы мен сюжеті, балалар әлемін өз тіл­дерінде шебер жет­кізуі мен ондағы шиеленіскен қым-қуыт оқиғалар желісінен бұл фильмнің өміршең туындыға айналатыны аңғарылып тұр еді. Тек жақсылап түсіру керек. Ендігі шаруа — актер іріктеуге құлшына кірісіп кеттік. Бала Қожа мен Сұлтаннан басқа кейіпкерлерді табу қиынға түскен жоқ. Ал Қо­жа… оның мінезін бірқалыпты деу қиындау, ойнақы, сотқар әрі ақылды тентек болуы тиіс еді. Ондай баланы табу оңай болмады. Алматы, Жамбыл об­лыстары, Бішкек қаласындағы мек­тептерді аралап, кастинг өт­кіздік, нәтиже жоқ. Режиссерлер негізінен, пси­холог болып келеді ғой. Баланың қабілетін көзінен көре біледі. Бір­де қызметтесім, фильмнің бас опе­раторы Михаил Аранышев екеуміз киностудияға қарсы бет­тегі дәмханаға бара жаттық. Ал­дымыздан екі оқушы қыз жүгіріп өтті (жанымызда №33 орыс мек­тебі орналасқан еді). Олардың соңынан бір ұл бала қуып келеді екен. Көзіме оттай ба­сылды. Әлгі бала… көзінде бір ұшқын бардай көрінгені. Ішімнен «жер-көктен іздеген Қожамыз – осы» деп түй­дім. Екеулеп жүріп шап беріп ұс­тап алдық. «Жібер, жібер мені» деп қояр емес. «Мен режиссермін, киноға түсетін бала іздеп жүр едім, сенің түр-келбетің соның рөлі­не лайық екен, атың кім өзің­нің?» деп жөнімізді айт­тық. «Не надо, я не хочу сниматься в кино» деп азар да безер. Аты мен мекен­жайын сұрап, қанша әлек­тенсек те тіс жармады. Қырсық екен өзі. Әлгінде қашып бара жат­қан қыз­дар бізге таңдана қарап тұр екен. Аты-жөні Нұрлан Сегіз­баев екенін, әкесінің қызмет ор­нын сол қыздар айтып берді. Тез арада хабарластық. Әкесі Ми­нистр­лер кабинетінде жұмыс іс­тей­тін қар­таң кісі екен. «Ой, ба­лам көнбейді, өте бұзық, одан көршілер де, мұ­ға­лімдер де әбден зәрезап болып біткен, бекер ұятқа қалдырып жүрер мені, қойыңдар» деп болар емес. Мекенжайын сұ­рап алып, кешкісін үйіне бардық. Бала пер­денің ар жағынан жыл­тың-жыл­тың етіп, біз жаққа сыға­лап қарап жүр. Кенже баласы бол­­ған соң, тым еркелетіп жібер­ген екен. Ата-анасы «өзіңіз білі­ңіз, ұятқа қал­дырса, бізді кінәла­маңыз» де­гендей ыңғай білдірді. Ақыры отбасын көндіріп, кино­про­баға шақырдық. Алғашқы фототүсірі­лімдер тамаша шық­ты. А.Қарсақ­баевқа, көркемдік ке­ңес­­ке көрсе­тіп, Қожа рөлін Н.Се­­гізбаев ой­-

най­тын болып жо­ғары жақпен бекітілді. Сұлтан рөліндегі Марат Кәкеновті мон­шадан тап­тым. Сыриған арық ба­лаң жігіт дөрекі мінезімен, шарт-шұрт қи­мылы­мен көзіме ерек­ше кө­рін­ген еді. Оны сы­найын деп «арқам­ды езіп берші, балам» деп өтіндім. «Ар­қаң­ды езетін мен саған мон­ша­шымын ба?» деп өзіме дүрсе қоя бергені. Айтарын айтып, көз ал­дымнан ғайып болды. Артынан жүгіріп шыққанымша, шығып үл­геріпті. Шешесінің жақын жерде бал­мұз­дақ сататынын сұрап-біліп, іздеп бардым. Ол да әлгі Қожаның әке­сіндей тулады. «Қыңыр, қыр­сық бала, денсаулығы нашар, әрі жал­ғыз ұлымыз болған соң беті­нен қақпаушы ек, көне қоймас» деді. Әйтеуір, бәріміз жабылып көн­дірдік. Түйсігім алдамапты, екеуі де сенімімді ақтап, өте жақ­сы ой­нады, – дейді.

Дегенмен Бердібек Соқпақ­баев пен Абдолла Қарсақбаев альянсы фильмнің бағын ашты. Мәселен, «Менiң атым – Қожа» фильмiнде Қожаны сомдаған – Нұрлан Сегiзбаев, Сұлтан – Ма­рат Кәкенов, Майқанова апай­дың бейнесiн сомдаған Рая Мұ­­-

хамедиярова, Рахманов ағайды бейнелеген Кененбай Қожабеков, Қожаның анасының рөлiндегi Би­кен Римова сияқты саңлақтар шеберлiгiнiң арқасында, фильм қазақ киносының тарихында ал­тын әрiптермен жазылды. Кино­драматург Ольга Бондаренко: «Ме­нiң атым – Қожаны» түсiруде Абдолла мектеп директорының рөлiне Кененбай Қожабековтi ала­тынын айтты. Кененбай ол кезде белiнен жарақат алып, мү­гедек болып қалған. Бiрақ еп­теп жүре алатын. Мен қарап тұрмай: «Абдолла, «Қожа» – көңiлдi фильм. Ал Кененбайдың көзiнде мұң бар ғой» дедiм. Сол кездегi Абдолланың маған қалай қара­ғанын көрсеңiз?! Ызалана жалт етiп, сұмдық жек көре қарады. Аздан кейiн көзқарасы өзгерiп: «Түсiнiгiң бар ма десем, сен де осындай ақымақ па едiң?» дегендi аңғартып тұрды. Мен ұялғаным­нан екi қолыммен бетiмдi бас­-тым. Шынында да, ақымақтың сөзiн айтып тұр едiм. Тағдыр тәл­кегiмен мүгедек болып қалған Кененбай барлық фильмдерге бiрдей ойнай алмайтын. Ұлы актер үшiн бұдан өткен азап жоқ. Мына жерде Кененбайды ой­на­тудың сәтi түсiп тұр. «Осыны да тү­сiнбейсiң бе?» деген көз­қа­расы едi бұл Абдолланың. Шын талант­қа, досқа деген адалдықтың бел­гiсi едi» («Қазақ киносының құла­герi». «Бiлiм», 2007 жыл) деп жа­зады.

Бұл – аталмыш киноның бізге белгілі тұстары. Белгісіз сәт­те­рі­нің құпиясын тарих ішіне бүгіп жатыр. «Бердібек Соқпақбаев

пен Абдолла Қарсақбаев кімнің жолын кесті, қазақ ортасы олар­дың мерейтойларын атап өтуге неге құлықты болмады?» деген сұ­рақтарға іздеген жауап жоқ әзір­ге. Белгілісі – фильм дүниеге келген жылдар – қазақ өнері үшін жылымық сәуле пайда болған кезге тура келді. Бірақ соған қара­мастан, қазақ жерінің жүрегі – тың игеру жолында ханталапайға түсті. Шәмші Қалдаяқов пен Жұ­мекен Нәжімеденов «Менің Қа­зақстанымды» жырлады. Мәс­кеуде Мұрат Әуезов бастаған қа­зақтың оқығандары «Жас тұл­пар» болып дүбірледі. Бердібек пен Абдолланың Қожасы «Елдің, жердің иесі – Қожасы менмін» деп қасқайып шықты. Қазақ жері­нің Қожасы коммунистік жүйенің қатып қалған шекпеніне сыймады. Ол еркін қазақтың ХХ ғасырдағы бейнесін сомдап шық­ты.

Источник